BHUTAN

Bhutan, land van Boeddha, is eigenlijk niet te beschrijven. We doen toch een poging. Een land waar we vol vage verwachtingen naar toe gingen en na zes dagen met tranen in de ogen vertrokken.

Tijdens reizen door minder welvarende landen verwonder ik me vaak over de prioriteiten die mensen stellen. Te midden van de meest schrijnende armoede zie je grandioze tempels, kerken en moskeeën, waar de bevolking jarenlang voor heeft kromgelegen. IK zou eerder kiezen voor een schone badkamer met een niet-lekkende, krachtige, warme douche en een citroentjesfris toilet. Is dat te individualistisch gedacht? Dan bouw je toch een badhuis met tien douches voor het hele dorp? Ik ging in mijn studententijd ook met een handdoek en twee kwartjes naar het badhuis op de Daalseweg. Is het te profaan geredeneerd? Dan bouw je er toch een hoekje aan vast voor een beeld, een tekst, bloemen, kaarsen, een bank, kussens, kleedjes, etc.
Waarom kunnen een intense beleving van godsdienst en welvaartstoe- name vaak niet samengaan (en dat geldt echt

niet alleen voor verre ontwik- kelingslanden; wij bouwden immers ook kathedralen - die nu leegblijven- toen mensen in krotten woonden)? In Bhutan lukt het tot nu verbazingwekkend goed om de materiële en geestelijke wereld met elkaar te verbinden.

Ze hanteren een duaal management: de koning en het parlement beslissen over de wereldlijke zaken, de abt en de belangrijkste monniken over de geestelijke zaken. Dit wordt mooi gesymboliseerd door het belangrijkste regeringsgebouw. De ene helft is voor de koning en de ministers, de andere helft voor de geestelijken. Ze hebben wel regelmatig overleg met elkaar.
Bhutan heeft op dit moment de vijfde koning uit dezelfde familielijn. Ze worden verheerlijkt op haast Noord-Koreaanse wijze, maar het waren gelukkig tot nu toe vrij wijze mannen, mogelijk door hun jarenlange boeddhistische scholing naast hun beroepsopleiding. De eerste heeft ruim honderd jaar geleden voor eenheid in het land gezorgd door een volkstaal te kiezen, verbindingswegen aan te leggen en een centraal bestuur te organiseren. Dit alles wel ten koste van etnische minderheden. De tweede heeft het kastensysteem rigoureus opgeheven door iedere inwoner een eigen stuk land te geven - weliswaar vaak ver van hun

geboortegrond -, maar wist daarmee de horigheid en de inkomensverschillen sterk te verminderen. De derde zorgde voor goed onderwijs: de jongere generatie is geletterd en het hele onderwijs is gratis, inclusief studies in het buitenland voor getalenteerden (die vrijwel altijd terugkeren). De vierde introduceerde de democratie met een parlement en verkiezingen, maar stelde hoge eisen aan de Bhutaanse nationaliteit. Daarmee maakte hij het leven voor m.n. Nepalese immigranten onleefbaar. De huidige koning, pas 35, heeft in Engeland en in de USA gestudeerd; hij legt het accent op duurzame ontwikkeling en zorg voor het milieu in zeer brede zin.
De ontwikkeling in Bhutan wordt niet uitgedrukt in BNP (Bruto Nationaal Product), maar wordt jaarlijks gemeten aan de hand van 9 parameters van het BNG (Bruto Nationaal Geluk). Een onderzoeksinstituut ondervraagt mensen naar de vooruitgang en tevredenheid in hun

leven op het gebied van o.a. hun lichamelijke en geestelijke gezondheid, scholingsmogelijkheden, beschikbaarheid van gezonde voeding, het functioneren van het lokaal en landelijk bestuur, de balans in hun tijdsbesteding, de aandacht voor culturele diversiteit en ecologie. Alle beslissingen, die zowel individueel als collectief worden genomen, worden langs de (boeddhistische) meetlat gelegd: is dit goed voor mens, dier, natuur, milieu, nu en in de toekomst? Een goed voorbeeld werd gegeven door onze gids. Bhutan bevat diverse bodemschatten en in het parlement werd gediscussieerd over de ontginning. De vraag werd aan de koning voorgelegd. Zijn antwoord: "Willen jullie het voorbeeld van Afrika volgen? Als we gaan ontginnen, dan zijn we over 5 jaar schatrijk. Maar er komen aasgieren op ons af en een paar jaar later is alles leeggeplunderd en vervallen we in grote armoede. Laten we het bewaren voor onze kleinkinderen, die hebben het misschien harder nodig. Laten we doorgaan op ons geleidelijke pad". En zo is besloten. Er is inmiddels een wet aangenomen dat meer dan 70% van het land ongerept moet blijven.
Bhutan is sinds een aantal jaren volgens de officiële terminologie veranderd van een onderontwikkeld land in een ontwikkelingsland. Dat betekent wel dat ze nu minder ontwikkelingsgeld krijgen. Hun belangrijkste bron van inkomsten is de verkoop van energie uit waterkrachtcentrales en ... toerisme.

Bhutan laat slechts mondjesmaat toeristen toe. Dat regelen ze op een enigszins onaardige, maar effectieve manier. Als toerist moet je per dag 250 dollar besteden. Een flink deel van het geld gaat naar de overheid voor o.a. de aanleg van wegen en de gratis gezondheidszorg. De rest wordt geïnd door een reisbureau dat voor dat geld alles regelt: een goede auto met chauffeur, een gids, prima hotels, lekker en gezond eten, entrees, enz. De route en de activiteiten worden (in tegenstelling tot het vroegere Oostblok) volledig in overleg bepaald. Wij hadden een hele goede gids, Chunjur, hij had twee buitenlandse masters gedaan en was een wandelend vat vol informatie. Hij sloot aan bij onze interesses en gaf ons steeds alle tijd om tempels, beelden, schilderingen, dansen, landschappen, etc. in ons (trage) tempo te bekijken. We kregen van hem een spoedcursus boeddhisme en na twee dagen duizelde het ons. Het is enerzijds een heldere levensfilosofie, maar er horen duizenden wijze teksten, godsvormen, verhalen, symbolen en rituelen bij. Hoewel er veel subrichtingen zijn binnen het boeddhisme, gaat het in hoofdzaak om "loslaten", want de bron van al ons leed is de gehechtheid aan mensen, dingen, ons lichaam, onze gewoonten. Het dagelijks leven dient gericht te zijn op zuiver denken en goede daden. Meditatie en gebed kunnen de hele dag door plaatsvinden, thuis bij het huisaltaar, op school tussen de lessen door en overal buiten. Op elke straathoek staat een beeld, stoepa, gebedsmolen, waar mensen even iets offeren of bij stilstaan. Afhankelijk van onze daden komen we na onze dood terug in een andere gedaante (mens, dier, halfgod) of in de hel, maar elke vorm is tijdelijk, ook de hel. Je krijgt steeds nieuwe kansen om zwakheden te overwinnen. Er is een voortdurende cyclus van leven en dood, tot de verlichting (volledige onthechting) bereikt is.
Elke Bhutanees wordt vanaf zijn vroegste jeugd hierin onderwezen; het bidden, offeren en mediteren wordt net zo'n onderdeel van het leven als eten en slapen, heel onnadrukkelijk, afgezien van enkele grote festivals.
Het is ook een open en vrolijke levensbeschouwing. Iedereen is welkom in de tempels en je kunt haast overal aanschuiven bij de mediterende en zingende monniken. Tijdens het grote festival dat we bezochten en waar we urenlang naar dansende, gemaskerde, gekostumeerde monniken keken, liep er ook een soort clowns rond die de bewegingen van de dansers potsierlijk nabootsten. Terwijl die dansen toch een zeer spirituele betekenis hebben. En tussen de fraaie muurschilderingen op de huizen kwam soms ook een pretpiemel voor met een strikje erom. Dat had ook een zeer spirituele betekenis.

We hebben in 6 dagen zoveel gezien, gehoord, geleerd, ervaren. We zijn naar een klooster geklommen, hoog tegen de rotsen aan, hebben de grootste Boeddha ter wereld bekeken, hebben -op ons verzoek- bij mensen thuis geslapen, inclusief een "hot stone" bad in de schuur, draaiden gebedsmolens rond, gooiden sneeuwballen met Chunjur en Tandin de chauffeur, maakten de

spectaculaire landing op het vliegveld van Paro (zie filmpje op YouTube), reden over de hoogste pas uit ons leven (Chelela, 3988 m) en waren min of meer aan het eind van de wereld in de Haa-vallei (1 km verder hield de weg op voor 25 km bufferzone met de gesloten grens met China).
Er is nog veel te verbeteren in Bhutan, er zijn etnische spanningen, de werkeloosheid is 13%, er is nog geen volledige persvrijheid. Maar het kan: sociaal-economische vooruitgang zonder daarvoor een te hoge prijs te betalen.

WAAROM VERLAAT JE EEN LAND MET TRANEN IN DE OGEN???

LUCIA
In katholieke kerken en huizen hangt Jezus aan het kruis, gekweld en gepijnigd. Voor al onze zonden. De heiligenbeelden zijn vooral vroom. Ik werd en word er nooit gelukkig of vredig van. Hooguit deemoedig. (Overigens word ik wel -tijdelijk- geïnspireerd door de Gregoriaanse muziek en de rituelen). De alom aanwezige Boeddhabeelden hebben een ander effect. Ze bieden een meer continue rust en bezinning. Op een of andere manier is dat merkbaar in het hele land. Niet in de vorm van "manana manana", maar in een diepgewortelde sfeer die in het hele leven doorwerkt. Daar wil je niet weg.

PETER
Ik denk dat het te maken heeft met een intense beleving van schoonheid die ik ervoer. Schoonheid van de ongerepte natuur met de alom aanwezige hoge bergtoppen en de merkbare intentie om die natuur zo veel mogelijk te beschermen. Eigenzinnige schoonheid van de architectuur, waarbij de traditionele decoraties consequent worden gehanteerd en ook in de moderne gebouwen steeds terugkomen op een manier die "past". De mensen die een meer dan gemiddelde rust en tevredenheid uitstralen, een innerlijke schoonheid. Een regering en monarchie die via dat "Gross National Happiness" daar hun beleid op baseren. En de overweldigende kleurrijke versieringen die bij de religie horen, tempels en beelden vol verfijnde glitter, waar je elke keer bij binnentreden met verbijstering door werd bevangen. En als onderlegger van dit alles het boeddhisme. Mijn vriend Jan, met wie ik dagelijks "app", omschreef het zo treffend: "Het is dat ik geen affiniteit tot gelovigheid heb, maar anders was het boeddhisme wel iets voor mij." Precies zo denk ik er ook over. Tranen dus dat ik me in dat weldadige bad van schoonheid niet nog langer kon onderdompelen.