De magie van Dia de los Muertos

De schemering heeft plaatsgemaakt voor een pikdonkere lucht, die op een griezelige en tegelijkertijd magische manier wordt verlicht door de maan. Ik baan me een weg tussen de met kaarsen belichte graven. Het is laat en ik bevind me op een afgelegen kerkhof net buiten het bruisende Oaxaca. Een tafereel dat ik normaal gesproken zou associëren met iets griezeligs en naars. Toch ervaar ik op dit moment het tegenovergestelde. Mijn blik valt op een kleurrijk, met bloemen versierde grafsteen. Op de achtergrond klinkt het getokkel van een gitaar en enkele graven verderop wordt er hard gelachen. 

Ik voel de rust en vrede waarin de lokale bevolking zich klaarmaakt om de zielen van hun overleden dierbaren te ontvangen en word overvallen door hoop. Hoop dat ik zojuist heb mogen ervaren hoe de Mexicaanse traditie nog altijd zijn authenticiteit heeft weten vast te houden. Een gedachte die al snel wordt verstoord door een toerist die prompt een voet op een grafsteen zet en al flitsend probeert vast te leggen wat hier enkele seconden geleden nog zo vredig en bescheiden voor mij afspeelde. 

Eeuwenoude traditie

Dia de los Muertos, ook wel bekend als de Dag van de Doden, is een Mexicaans volksfeest dat zijn oorsprong kent in de zomermaanden van het Azteekse rijk, ruim achthonderd jaar geleden. Met de opkomst van de Spaanse kolonisatie in de zestiende eeuw, mengden de inheemse tradities zich met de katholieke religie en werd het feest verplaatst naar wat we nu kennen als Allerheiligen en Allerzielen (1 en 2 november). 

Nog altijd heeft de viering als doel om overledenen te eren, hun leven te vieren en te erkennen dat de dood onderdeel is van het leven. Een naar mijn idee bijzonder mooie manier van rouwen, waarbij de Mexicanen ervan overtuigd zijn dat eens per jaar de zielen van overleden dierbaren afreizen naar de wereld der levenden. Begeleid door ware kunstwerken in de vorm van altaren, ook wel ofrendas genoemd, wordt de geliefden een gemakkelijke terugkeer naar aarde gegarandeerd. Denk aan feloranje bloemen, kleurrijke vlaggetjes, foto’s van nabestaanden en een overvloed aan eten, en het plaatje is compleet!

Dat deze eeuwenoude traditie het in onze huidige tijd nog steeds goed doet, is niet onopgemerkt gebleven. Denk maar aan de in 2017 uitgebrachte Disney animatiefilm Coco die niet alleen enorme kijkcijfers scoorde in Mexico, maar ook in de rest van de wereld met man en macht bekeken werd. Enerzijds is hierdoor de commercialisering van dit oorspronkelijk traditionele feest onvermijdelijk. Anderzijds kun je het ook zien als een mooie kans voor de Mexicanen om hun cultuur te delen met de rest van de wereld. Ik heb er dan ook vertrouwen in dat ik in het culturele hart van Mexico, Oaxaca (wah-ga-kaa), een stukje van deze authentieke magie mag ervaren en zet mijn zoektocht voort. 

Een lust voor het oog

Voorheen speelde de traditie zich voornamelijk binnenshuis af, nu vind je de met aandacht versierde altaren terug in velen openbare plekken als winkels, hotels en restaurants. Dat niet alleen. Overal waar ik kijk, wordt mijn zicht gedomineerd door vrolijk gekleurde decoraties. Stuk voor stuk tradities die bijdragen aan het feestgevoel, mijn camera draait overuren. Straten zijn versierd met slingers in alle kleuren van de regenboog, waar met veel precisie afbeeldingen uit zijn gesneden, ook wel papel picado genoemd. In combinatie met de cempazúchitl-bloem, variërend van diep oranje tot warm paars, is het plaatje compleet.

Dia de los Muertos in Oaxaca is niet alleen een lust voor het oog, maar ook voor de maag. Bezoek een van de vele lokale markten zoals Mercado 20 de Noviembre en dompel je onder in de wereld van Mexicaans streetfood. Een ervaring die niet compleet is zonder het proeven van Pan de Muerto en vele andere culinaire hoogstandjes zoals Mole Negro, Chilaquilas en Pozole. Eén tip: laat de suikerskeletten voor wat ze zijn, namelijk offers ter decoratie, en maak niet dezelfde fout als ik door een hapje te nemen van deze mierzoete, zogenaamde lekkernij.

Met souvenirkraampjes en touroperators in overvloed, is het vrijwel onmogelijk om te ontkennen dat het toerisme is doorgedrongen tot dit oorspronkelijk traditionele festival. Maar betekent dit dat het feest zijn authenticiteit is verloren? Ik duik dieper in mijn zoektocht en begin op klaarlichte dag aan een wandeling over de lokale begraafplaats Panteon General. Voor mij lopen twee oudere dames met ieder een fleurig boeket in hun hand. Verderop wordt een verfblik geopend en een graf afgestoft. Gitaren worden gestemd en tequila wordt ingeschonken. Terwijl de gekleurde vlaggetjes boven me heen en weer wiegen, sluit ik mijn ogen en bevind ik me voor even in die Mexicaanse huiskamer, omringd door offers, familieleden en muziek. Al dromend over een traditie die meer is dan alleen een lust voor het oog.

Happy Halloween

Je kent het wel: de Halloweenoutfits waarbij je je als skelet laat schminken. Ook in Oaxaca vind je deze kostuums in overvloed en kun je je als toerist ter plekke laten schminken. Een misverstand dat ik daarom meteen even uit de weg wil helpen, is dat Dia de los Muertos de Mexicaanse versie is van Halloween. De verwarring is begrijpelijk, aangezien het meerdaagse festival begint op de avond van 31 oktober. Echter staat voor de Mexicanen deze eerste avond in het teken van het opknappen en versieren van graven, al voorbereidend op het bezoek van hun overleden dierbaren. Op zoek naar dat stukje traditie laat ik het schminken achterwege en begeef ik me op Halloweenavond op een begraafplaats in het verderop gelegen Xoxocotlan, beter bekend als Xoxo (cho-cho).

Dat ik me op deze begraafplaatsen niet alleen tussen de locals bevind, was te verwachten. Eerder op de dag werd ik in het centrum van Oaxaca overspoeld door gidsen die mij proberen te strikken voor hun cemetery tour later die avond. Hoe aantrekkelijk het ook klinkt, de beslissing om zelf op pad te gaan, pakt goed uit. Op mijn eigen tempo verplaats ik mij door de kronkelende paden en sta ik stil bij het ene na het andere indrukwekkend gedecoreerde graf. Omringd door groepen mensen die muziek maken, tweetallen die diep in gesprek zijn en een enkeling die in alle rust en vrede aan het bidden is, sta ik stil bij het feit dat dit hetgeen is waar ik zo wanhopig naar op zoek ben. Voor even voel ik me geen toerist en ga ik helemaal op in de Mexicaanse cultuur.

Oaxaca by night

Van bescheiden bijeenkomsten op de begraafplaats tot grote feesten op straat. Het is mijn laatste avond in Oaxaca en ik kan geen kant op. Het overdonderende geluid van trommels galmt door de straten. De mensen om me heen joelen en dansen alsof de avond geen einde kent. Met dezelfde spontaniteit waarin ik in deze parade terechtkwam, besluit ik me over te geven en letterlijk mee te gaan met de flow. Oaxaca kent tijdens Dia de los Muertos voldoende mogelijkheden om te feesten. Zowel georganiseerd als spontaan. Met livemuziek en optochten tot diep in de nacht kom je op pleinen als als Plaza de Santo Domingo en Alameda de León gegarandeerd in de feeststemming. Een ding is zeker, de Mexicanen weten als geen ander hoe ze het leven, maar óók de dood moeten te vieren.

Wie zoekt, zal vinden

Voldaan stap ik in de bus en zet ik mijn reis door Mexico voort. Al nagenietend van wat ik in de afgelopen drie dagen heb meegemaakt, ga ik op zoek naar het antwoord op die ene vraag. Dat toerisme zijn entree heeft gemaakt in dit oorspronkelijk traditionele feest, is onomkeerbaar. Ik kan niet ontkennen dat ik me regelmatig al bukkend tussen de selfiesticks met enige frustratie heb moeten voortbewegen. Echter ben ik tot de realisatie gekomen dat je het zo authentiek kunt maken als je zelf wilt. Door bewuste keuzes te maken, word je gegarandeerd beloond met een once-in-a-lifetime ervaring, die ik persoonlijk voor geen goud had willen missen! Wees nieuwsgierig, maar heb respect voor traditie en de Mexicaanse cultuur en wie weet ervaar jij ook de magie van Dia de los Muertos, zoals de Mexicanen dat al eeuwen weten te doen.

Ook op reis in Latijns-Amerika? Bekijk onze verzamelpagina vol blogs en laat je verrassen!