Hoe vrijwilligerswerk mijn leven werd

Guatemala: het land van vulkanen, eeuwige zon, koloniale ruïnes en een rijke Mayacultuur. Ondanks het feit dat in ieder ontwikkelingsland armoede, corruptie en criminaliteit regelmatig om de hoek komen kijken, word ik meteen hoteldebotel verliefd. Op de mensen, de kleuren en de gebruiken. Op het eten en de chaos. Op een leven dat geleefd wordt van dag tot dag. Niet geheel zonder zorgen, maar in mijn geval wel een stuk betekenisvoller dan wat ik in Nederland ooit heb ervaren.

^{Foto: dromerig uitzicht op de Vulcan de Agua vanaf Parque Tanque de la Union, Antigua} 

Iedere dag opnieuw stap ik uit mijn comfortzone. Het geeft me voldoening, maar eerlijk is eerlijk, zo nu en dan staat daar een kleine mental breakdown tegenover. Want hoe avontuurlijk mijn bestaan hier in Guatemala ook is, soms verlang ik er ook gewoon naar om met mijn boodschappenlijstje naar de Albert Heijn te lopen. Om op de fiets te stappen of om rond te dwalen in een onbekende stad in een onbekende buurt zonder mezelf daarmee in gevaar te brengen.

Every smile has a story 

Mijn avontuur begon 23 jaar geleden, toen bij mijn geboorte bleek dat mijn lip niet goed gesloten was. In Nederland ook wel bekend als schisis of ‘hazenlip’. Gedurende de jaren die volgden, kostte het me moeite om deze uiterlijke afwijking in onze perfectionistische maatschappij een plekje te geven. Als afstudeeropdracht voor mijn studie Styling en Vormgeving aan de Academie Artemis in Amsterdam creëerde ik daarom het prentenboek ‘Mooi zoals je bent’. Een boek over een uniek olifantje dat tijdens een avontuurlijke zoektocht naar zijn slurf erachter komt dat hij mooi is zoals hij is. Geschreven met als doel om andere kinderen die zich anders voelen een hart onder de riem te steken. Een erg persoonlijk project dat nog maar het begin was van dit grootse avontuur.

De Nederlandse Tessa de Goede de Ordoñez neemt al snel contact met me op. Ruim elf jaar geleden riep ze stichting Tess Unlimited in het leven waarmee ze zich inzet voor kinderen in Guatemala die net zoals ik geboren zijn met schisis. Een fenomeen dat verrassend veel voorkomt in Guatemala en waarvoor niet voldoende zorg en kennis beschikbaar is. Ik verdiep me in haar werk en ontdek dat de stichting zich niet alleen op korte termijn inzet voor deze kinderen. In tegenstelling, ze bieden een compleet pakket van voor- en nazorg aan, dat een belangrijke bijdrage levert aan het medische traject dat zo’n kindje moet doorstaan. In een land waarin schisis wordt gezien als iets duivels, een straf van God. Niet alleen het verzorgen van levensveranderende operaties, maar ook het voeden van baby’s, het beschikbaar stellen van spraaktherapie en het geven van psychologische begeleiding spelen een rol. En dat allemaal vrij van kosten. Iets waar ik vanuit mijn eigen expertise graag deel van wil uitmaken. 

^{Foto links: eigen prentenboek brengt mij naar Guatemala, Foto rechts: lievelingstweeling met schisis}

Een meid met een missie

Na het afronden van een intensieve studie stap ik op het vliegtuig naar Guatemala om daar voor twee maanden mijn handen uit de mouwen te steken als vrijwilliger. Al snel vind ik mijn plekje binnen de stichting. Ik daag mezelf uit, werk mee aan verschillende projecten, spring bij waar dat nodig is en leer al reizend en werkend het land kennen. De tijd vliegt voorbij. Met een koffer vol souvenirs en een hoofd vol ervaringen, is het uiteindelijk tijd om weer terug te keren naar Nederland. Naar een leventje dat ineens veel meer uitgestippeld is dan het avontuur dat ik zojuist in Guatemala heb beleefd. 

^{Foto: voldaan na weer een operatieweek met medische teams uit Amerika & Canada}

Vanaf het moment dat ik thuis ben, blijft er iets prikkelen en besluit ik me verder in te zetten als ambassadeur. Ik haal donaties op, breng de stichting verder onder de aandacht in eigen land en werk mee aan creatieve projecten, ditmaal op ruim 9.000 kilometer afstand. In een tijd waarin afstanden gemakkelijk te overbruggen zijn, zou je denken dat het prima te combineren is met mijn leven in Nederland. Maar er blijft iets knagen en die ene gedachte die al een tijd door mijn hoofd spookt, wordt omgezet in daden.

Het drastische besluit om voor onbepaalde tijd terug te keren naar Guatemala is voor mijn directe omgeving even slikken. Ikzelf ben echter nog nooit ergens zo zeker van geweest. De behoefte om het leven in Nederland te ontvluchten, uitte zich in de afgelopen jaren veelal in het plannen van reisjes en het ontdekken van nieuwe plekken. Een gevoel dat ik niet meer heb gehad sinds ik, inmiddels een half jaar geleden, voor een tweede keer voet zette op Guatemalteekse bodem en opnieuw aan de slag ging als vrijwilliger. 

^{Foto: het begin van een groots avontuur}

Ik schrijf dit verhaal niet om je te vertellen wat je wel en niet moet doen. Of om te vertellen wat juist of onjuist is. Dat ik degene die ook een steentje bij wilt dragen een duwtje in de juiste richting wil geven, kan ik niet ontkennen. Uiteindelijk ben ik ook gewoon iemand die op zoek is naar haar plekje in deze wereld en dit besluit met anderen te delen. Op zoek naar een missie en een doel in het leven, die ze misschien wel in het verre, onbekende Guatemala heeft gevonden.

Het land van de eeuwige lente

Tijdens mijn eerste bezoek reisde ik naar verschillende toeristische trekpleisters, waaronder de klassiekers Tikal en Lago Atitlán. Hoewel er nog genoeg plaatsen in Guatemala op mijn bucketlist staan, merk ik dat ik steeds meer behoefte heb aan het creëren van een stukje thuis in mijn huidige woonplaats, de koloniale stad Antigua. Ik ga op zoek naar dat ene marktkraampje waar ik voor een prikkie vers fruit en groente insla, reis vrijwel dagelijks in het gammele maar oh-zo-avontuurlijke openbaar vervoer richting kantoor en dompel me onder in de Spaanse taal om zo goed mogelijk met de lokale bevolking te kunnen communiceren. 

^{Foto links: oude schoolbussen (chickenbuses) dienen als openbaar vervoer, Foto links: boodschappen doen op de lokale markt in Antigua}

Ik bestempel mezelf inmiddels niet meer als toerist. Een echte chapina (originele Guatemalteek) zou ik mezelf nou ook weer niet willen noemen. Ergens tussenin dan maar. Op operatie- en evaluatieweken reis ik met de stichting door het land en maak ik kennis met de minder bekende gebieden; provincies ver van de gebaande paden met bevolking die geen woord Spaans spreekt. Ik word omringd door timide Maya-moeders en macho Maya-vaders, en leer het land kennen op een manier die niet is weggelegd voor iedere reiziger. Dat is volgens mij een van de mooie bijkomstigheden van vrijwilligerswerk. Als je je daarvoor openstelt tenminste, iets wat ik je ten zeerste aanraad. 

^{Foto: Maya-vrouwen op een lokale markt in Santiago Atitlán}

Guatemala voelt als thuis. Soms meer dan Nederland ooit heeft gedaan. Niet alleen werd ik verliefd op het land, maar ook op een collega binnen de stichting. Waar ik in Nederland de liefde niet vond, lijkt het hier vanzelf te gaan. Met meer verschillen dan overeenkomsten staan we dagelijks voor de uitdaging om samen door het leven te gaan. Een uitdaging die ik met beide handen aangrijp. Met iemand die vanuit zijn ervaring met werken met schisis, mij in mijn geheel heeft weten te accepteren en te waarderen. En dat helemaal aan de andere kant van de wereld. Als dat niet zo had moeten zijn, weet ik het ook niet meer.  

De romantisering van vrijwilligerswerk

Voldoening, karmapunten en een mooie toevoeging aan je cv, gecombineerd met een prachtige reis door een tropisch land. Volunteerism heeft zijn entree gemaakt in onze huidige maatschappij en is uitgegroeid tot een industrie waarin veel geld te verdienen valt. Het woord zegt eigenlijk al genoeg: toerisme waarbij vrijwilligerswerk centraal staat. De lijn tussen goed doen en schade aanrichten is erg dun, blijkt uit Amerikaans onderzoek*. Denk hierbij aan verkeerde motieven, waarbij de eigen ontwikkeling centraal staat. Maar ook aan het overnemen van lokale banen, het uitvoeren van werk waarvoor je in eigen land niet de juiste kwalificaties hebt of werk doen dat een negatieve invloed heeft op de lokale cultuur en economie.  

Is het zoeken naar voldoening dus wel waar vrijwilligerswerk om zou moeten gaan? Gaat het om het hebben van een speciale ervaring die bijdraagt aan je eigen ontwikkeling. Wat als de ervaring op den duur niet meer zo speciaal is of als je ontwikkeling stagneert? Is het dan tijd om te stoppen? Tijd om terug te keren naar je ‘normale’ leven. Heb je dan daadwerkelijk iets bijgedragen aan deze wereld? Iets kunnen betekenen voor een ander? 

Het zijn vragen die dagelijks door mijn hoofd spoken en waar ik als fulltime vrijwilliger een antwoord op hoop te krijgen. Wat als dat niet je uitgangspunt is? Wat gebeurt er als je de kans ziet om vanuit jouw passie en vakgebied een gat te vullen dat anders niet gevuld wordt, en je daar een mooie ervaring voor terugkrijgt. Kan je jezelf dan blijven ontwikkelen, als gevolg en niet als uitgangspunt. Heb je dan de kern van het vrijwilligerswerk te pakken? 

^{Foto: assisteren bij de tandarts tijdens een medische missie}

Dat mijn werk als vrijwilliger in Guatemala mijn leven heeft weten te verrijken, is een feit. Mooier kan ik het niet verwoorden. Realistischer wel. Hoe vrijwillig het ook is, werk is en blijft werk. Ik houd me voornamelijk bezig met creatieve projecten die aansluiten op het creatieve vakgebied waar ik destijds voor gestudeerd heb. Van grafische vormgeving en sociale media tot conceptontwikkeling en fotografie. Werk waar ik in Nederland mijn brood mee zou verdienen. Werk dat serieus genomen moet worden en inspanning vereist. Soms ver buiten mijn comfortzone, zonder de veilige muren waartussen ik ben opgegroeid. Dat ik in mijn vrije tijd ook nog eens aan de slag moet om een dak boven mijn hoofd te hebben, levert zo nu en dan een slapeloze nacht op. Maar ook dat hoort bij dit grootse avontuur. Ook dat is de realiteit. 

^{Foto: mijn camera draait overuren in de prachtige koloniale stad Antigua}

Verantwoord vrijwilligerswerk

Ik heb geluk. Geluk dat ik iets heb gevonden waar ik als ervaringsdeskundige zoveel vanaf weet. Iets waarvan ik vanuit mijn eigen ervaring met het opgroeien met schisis anderen kan begeleiden in hun traject. En dat zij mij op den duur weer inspireren om het niet alleen bij hen, maar ook bij mezelf te accepteren. Ik heb geluk met het vinden van een stichting die zich inzet voor de lokale bevolking. In iedere betekenis van het woord, waaronder ook het beschikbaar stellen van lokale banen. Iets waar ik als vrijwilliger in het buitenland compleet achter sta. Maar ook geluk dat ik daar voor het eerst de liefde vond. Alsof het zo had moeten zijn. Twijfelen aan mijn plek doe ik hier daarom ik niet. Nieuwsgierig naar de toekomst, ben ik wel.  

Als de nieuwe vrijwilligerscoördinator van Tess Unlimited houd ik mij naast reguliere projecten ook bezig met het te woord staan van potentiële toekomstige vrijwilligers. Een taak die ik serieus neem. Tess Unlimited is niet afhankelijk van vrijwilligers en werkt het liefst zoveel mogelijk met de lokale bevolking. Het is geen stichting die vrijwilligerswerk aanbiedt als product. Dit houdt echter niet in dat ze geen vrijwilligers verwelkomen. Zo kan er maar net weer iemand tussen zitten die zich vanuit zijn/haar expertise, in ruil voor een onvergetelijke ervaring, wil en zal blijven inzetten voor Tess Unlimited. Voor de schisisgemeenschap in Guatemala, die deze hulp meer dan verdient. 

^{Kleine Diego aan het wachten op zijn levensveranderende operatie} 

Lijkt het jou wat om vrijwilligerswerk in het buitenland te doen, maar twijfel je over de achterliggende motivatie of de uiteindelijke impact die je kunt hebben? Verdiep jezelf in de mogelijkheden voor verantwoord vrijwilligerswerk door een simpele zoekactie op Google. Wees nieuwsgierig maar realistisch en blijf jezelf altijd afvragen of jouw impact de juiste is. 

* Onderzoek: The Possible Negative Impacts of Volunteer Tourism